Według Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego, prawidłowo zbilansowana dieta wywiera bardzo duży wpływ na płodność kobiet i mężczyzn. Problem niepłodności dotyczy aż 1,5 miliona par i stale narasta. Główną rolę przypisuje się tutaj żywności wysoko przetworzonej, ubogiej w witaminy i minerały. Stosowanie używek, takich jak alkohol, kawa czy papierosy również staje się dużym problemem.

Badania w tym kierunku prowadzone są już od wielu lat. Udowodniono, że składniki pokarmowe zawarte w żywności mogą w dużej mierze wywierać wpływ na poziom hormonów w organizmie człowieka. Zjawisko to dotyczy głównie insuliny. Insulinooporność jest ściśle związana z procesem owulacji i płodnością. W przypadku mężczyzn, prawidłowo zbilansowana dieta przyczynia się do poprawy jakości i ilości nasienia oraz poziomu testosteronu.

Wpływ diety na płodność kobiet

Tłuszcze

Jeśli chodzi o żywienie, to pierwszym elementem, który ma wpływ na płodność kobiet jest odpowiednie spożycie jednonienasyconych kwasów tłuszczowych. Znajdziemy je między innymi w produktach roślinnych: w oliwie z oliwek, oleju rzepakowym i margarynach miękkich, które są z nich wytwarzane. Jednocześnie z diety należy wykluczyć izomery trans kwasów tłuszczowych, które są zawarte w dużej ilości w margarynach twardych, ciastach, ciasteczkach wytwarzanych przemysłowo, batonikach czekoladowych, fast foodach, frytkach, chipsach, potrawach z proszku. Wystarczy zastąpić tylko 2% energii pochodzącej z kwasów tłuszczowych jednonienasyconych na rzecz energii pochodzącej z izomerów trans, aby dwukrotnie wzrosło ryzyko niepłodności spowodowanej zaburzeniami owulacji. Izomery trans przyczyniają się do zwiększenia oporności na insulinę, a co za tym idzie, do nasilenia procesu zapalnego. Odpowiednia struktura spożycia kwasów tłuszczowych jest również skuteczna w zapobieganiu endometriozie, która także często przyczynia się do niepłodności. Kobiety, które spożywają długołańcuchowe kwasy n-3 pochodzące z tłustych ryb morskich, mają dużo niższe ryzyko endometriozy.

Na proces zapłodnienia w dużej mierze wpływa zachowanie odpowiedniej proporcji kwasów omega-3 i omega-6. Kwasy te w organizmie człowieka konkurują o te same enzymy, które przekształcają je w czynne biologicznie eikozanoidy. Znajdziemy je między innymi w olejach pochodzenia roślinnego: rzepakowym, słonecznikowym, krokoszowym i lnianym. Odgrywają one bardzo ważną rolę w rozwoju prenatalnym. Kwasy omega-3 obniżają poziom trójglicerydów. Biorą także udział w procesie rozwoju mózgu i wzroku. Ponadto normalizują działanie układu krwionośnego i zapobiegają cukrzycy tupu 2.

Przyjmowanie przez kobiety zbyt dużych ilości tłuszczu z pożywienia może wywierać wpływ na zdolność komórek jajowych do zapłodnienia. Wysokie spożycie tłuszczu negatywnie wpływa zarówno na rozwój pęcherzyków jajnikowych, jak i zdolność oocytów do zapłodnienia.

Tłuszcze

Należy zwrócić również uwagę na diety o niskiej zawartości tłuszczów i nienasyconych kwasów tłuszczowych. Mają one związek ze skróceniem fazy lutealnej cyklu, rzadkimi miesiączkami i przedwczesnymi porodami. Produkty mleczne o niskiej zawartości tłuszczu zawierają mniej witaminy D, która wpływa na proces rozmnażania. Odtłuszczanie mleka prowadzi do zaburzeń hormonalnych, w organizmie występuje mniejsza ilość estrogenu i progesteronu, natomiast przeważa ilość męskich hormonów. W konsekwencji tego procesu, dochodzi do zaburzenia owulacji.

Wielonienasycone kwasy tłuszczowe, należące do rodziny omega-3 i omega-6 nie są syntetyzowane w organizmie człowieka. Dlatego muszą być dostarczane z pożywieniem. Niezbędne nienasycone kwasy tłuszczowe, do których zaliczamy między innymi kwas linolowy należą do prekursorów prostaglandyn, które odgrywają bardzo ważną rolę w przebiegu cyklu miesiączkowego, wzroście i rozwoju pęcherzyków jajnikowych oraz owulacji. Prostaglandyny odgrywają także rolę w podtrzymaniu ciąży – przygotowują endometrium macicy do zagnieżdżenia zarodka i utrzymania ciąży.

Kwas linolowy znajdziemy między innymi w olejach roślinnych (olej z pestek winogron 58-78%, sojowy 48-59%, szafranowy 68-83%, rzepakowy 15-30%).

Węglowodany

Węglowodany stanowią podstawę dobrze zbilansowanego żywienia. Badania pokazują, że zarówno ilość, jak i jakość węglowodanów mogą wywierać wpływ na zaburzenie owulacji a tym samym na płodność kobiet. Zbyt duże spożycie węglowodanów łatwo przyswajalnych i pokarmów o wysokim indeksie glikemicznym może zwiększyć ryzyko niepłodności z powodu braku owulacji. Zaleca się spożywanie produktów bogato błonnikowych, pieczywa z pełnego przemiału, grubych kasz, warzyw i owoców. Natomiast należy unikać białego pieczywa, ciast, słodyczy i produktów o wysokiej zawartości cukru.

Spożycie węglowodanów ma bardzo duży wpływ na stężenie glukozy i insuliny we krwi. Zbyt duże ich spożycie może prowadzić do zaburzeń hormonalnych i pogorszenia płodności poprzez zakłócenie owulacji u kobiet. Zbyt wysokie spożycie węglowodanów prostych oraz produktów przetworzonych powoduje dużą sekrecję insuliny przez trzustkę oraz insulinopodobnego czynnika wzrostu. Dochodzi do spadku wytwarzania SHGB. Prowadzi to do zmniejszenia ilości białka i w wyniku tego procesu we krwi kobiety zaczyna dominować wolny testosteron. Dochodzi do zachwiania równowagi hormonalnej.

Białka

Białko jest niezbędne dla prawidłowego funkcjonowania układu rozrodczego. Rodzaj spożywanego białka ma wpływ na stężenie insuliny i glukozy we krwi. Przy większym spożyciu białka zwierzęcego niż roślinnego wzrasta prawdopodobieństwo wystąpienia niepłodności. Zamiana nawet 5% wartości energetycznej pochodzącej z węglowodanów na białko zwierzęce, powoduje wzrost wystąpienia ryzyka zaburzonej owulacji nawet o 19%. W przypadku wprowadzenia do diety białek roślinnych, ryzyko to spada aż o 43%.

Białka roślinne wykazują pozytywny wpływ na insulinooporność. Zawierają argininę, która bierze udział w wytwarzaniu tlenku azotu. Tlenek azotu rozluźnia mięśnie gładkie naczyń, między innymi w żeńskim układzie płciowym, a co za tym idzie, ułatwia przepływ krwi i zagnieżdżanie się embrionu.

Produkty zawierające znaczące ilości argininy to:

• pestki dyni
• pestki słonecznika
• siemię lniane
• migdały
• orzechy włoskie
• sezam
• rośliny strączkowe (soja, soczewica, groch).

Jeśli chodzi o rośliny uprawne, to największą zawartością białka charakteryzują się nasiona roślin strączkowych:

• groch
• bób
• fasola
• soja
• soczewica
• ciecierzyca

Zawartość białka waha się w nich w przedziale 20-42%.

Nasiona rośli strączkowych są także bogatym źródłem lizyny i treoniny. Najkorzystniejszy skład aminokwasowy przypisuje się soi. W nasionach roślin strączkowych znajdziemy także potas, żelazo, miedź, cynk, witaminy z grupy B, witaminę E.

Witaminy

Podczas planowania diety, wywierającej korzystny wpływ na płodność należy uwzględnić w niej produkty bogate bogate w witaminy z grupy B. Kwas foliowy, witamina B₆ witamina B₁₂ biorą udział w procesie metylacji DNA i zapobiegają nadmiernemu powstawaniu homocysteiny. W wyniku nadmiernego wytwarzania homocysteiny dochodzi do nieprawidłowego połączenia plemnika z oocytem. W ten sposób znacznie spada prawdopodobieństwo zapłodnienia. Witamina B₆ bierze udział w modelowaniu działania hormonów steroidowych nadnerczowych i gonadowych. Jest obecna w:

• rybach (łosoś, makrela, pstrąg tęczowy)
• mięsie (drobiowe, wieprzowe)
• roślinach strączkowych
• orzechach i nasionach
• czosnku
• chili
• produktach zbożowych pełnoziarnistych
• brązowym ryżu
• komosie ryżowej
• kiełkach pszenicy
• owocach i warzywach (banany, morele suszone, papryka czerwona, pomidory, kapusta kiszona, ziemniaki).

Przy braku witaminy B₁₂ dochodzi do zahamowania owulacji oraz nieprawidłowego zagnieżdżenia zarodka. Witaminę B₁₂ znajdziemy wyłącznie w produktach pochodzenia zwierzęcego (mięso, ryby, mleko i produkty mleczne, jaja).

Suplementacja kwasem foliowym jest zalecana już na 3 miesiące przed podjęciem starań reprodukcyjnych, a także na początku ciąży. Witamina ta zażywana w odpowiednich ilościach (ok 700 mikrogram na dobę), powoduje spadek ryzyka niepłodności spowodowanej zaburzeniami owulacji nawet o 40-50%. Źródłem kwasu foliowego są ciemnozielone warzywa, produkty pełnoziarniste, rośliny strączkowe i owoce.

Witaminy

Witamina A chroni przed powstawaniem infekcji dróg rodnych, poprzez udział w produkcji śluzu chroniącego nabłonek. Reguluje menstruacje i zapewnia prawidłowy rozwój płodu.

Źródła:

• olej,
• masło,
• wątroba,
• żółtko jaja,
• marchew,
• dynia,
• papryka,
• natka pietruszki,
• szpinak,
• botwina

Witamina C występuje w dużych ilościach w tkankach jajnika. Jej stała podaż jest bardzo ważna podczas fazy lutealnej i owulacji.

Witamina E wzmacnia błony komórkowe i chroni erytrocyty przed hemolizą. Dlatego też, jej niedobory u kobiet mogą wpływać na zaburzenia owulacji, na występowanie poronień i wad płodu w okresie ciąży. Niestety wykazano, że nawet 50 % kobiet starających się o potomstwo ma niedobory witaminy E.

Niedobory witaminy D prowadzą do występowania insulinooporności i zaburzeń płodności. Niewystarczająca ilość tej witaminy przyczynia się do zwiększonej produkcji parathormonu, który odpowiada za prawidłową równowagę hormonalną. Natomiast zaburzenie tych procesów skutkuje nieprawidłową owulacją, a nawet niepłodnością czy zwiększonym poziomem męskich hormonów u kobiet. Często obserwuje się również zahamowanie menstruacji. Prawidłowa ilość witaminy D ma wpływ na pogrubienie się błony śluzowej macicy. W wyniku tego, wzrasta odsetek kobiet, które zachodzą w ciążę.

Składniki mineralne

W przypadku niedoboru żelaza i pojawienia się niedokrwistości dochodzi często do przedwczesnego porodu. Dzieci mają niską masę urodzeniową. Odpowiednio dostarczona ilość żelaza przed ciążą i w czasie jej trwania zmniejsza ryzyko powstawania wad cewy nerwowej u płodu. Rozróżniamy żelazo hemowe i niehemowe. Hemowe znajdziemy w produktach pochodzenia zwierzęcego, natomiast niehemowe w produktach roślinnych. Zbyt małe spożycie czerwonego mięsa może przyczynić się do powstania niedokrwistości, braku miesiączki i zaburzeń apetytu. Dużą zawartością żelaza cechują się:

• czerwone mięso
• jaja
• natka pietruszki
• nasiona roślin strączkowych.

Obecność cynku jest niezbędna do powstawania i prawidłowego oddziaływania hormonów, między innymi insuliny i tyroksyny. Jest on odpowiedzialny za prawidłowy przebieg owulacji i cyklu miesiączkowego, wpływa na przemiany estrogenów, progesteronu i androgenów. Niedobory cynku mogą przyczyniać się do nieprawidłowego rozwoju płodu, zwiększać ryzyko porodów przedwczesnych, samoistnych poronień i wad rozwojowych płodu. Cynk występuje w ciemnym pieczywie, serach podpuszczkowych, mięsie, wątrobie, kaszy gryczanej i jajach.

Prawidłowa podaż magnezu może przyczynić się do prawidłowego kształtowania się płodu oraz zapobiec przedwczesnym porodom czy poronieniom. Jego niedobór wpływa na ujawnienie się insulinooporności, która negatywnie koreluje z płodnością. W wyniku czego, zmniejszają się szanse na poczęcie potomstwa. Brak magnezu wiąże się także ze spadkiem stężenia progesteronu. Magnez występuje między innymi w: przetworach zbożowych, roślinach strączkowych, orzechach, kakao, gorzkiej czekoladzie, serach podpuszczkowych, rybach, ziemniakach, warzywach.

Wpływ diety na płodność mężczyzn

Tłuszcze

Wykazano związek pomiędzy spożyciem tłuszczów, a jakością parametrów nasienia. Mężczyźni, którzy spożywają nasycone kwasy tłuszczowe na poziomie co najmniej 15% wartości energetycznej ich zwyczajowej diety, charakteryzują się gorszymi parametrami nasienia, niższą koncentracją plemników oraz niższą całkowitą ich liczbą. Natomiast wyższe spożycie kwasów tłuszczowych z rodziny omega-3 ma korzystny wpływ na morfologię tych gamet. U zdrowych mężczyzn spożycie nienasyconych kwasów tłuszczowych o konfiguracji trans jest odwrotnie proporcjonalne do całkowitej liczby plemników. Natomiast spożycie cholesterolu – do objętości ejakulatu. Wyższe spożycie przetworzonych produktów mięsnych (np. kiełbasy, wędlin) o wysokiej zawartości kwasów tłuszczowych, ma związek z niższą jakością nasienia. W pokarmach o wysokiej zawartości tłuszczu, tj. czerwone mięso, mleko i produkty mleczne, występują substancje o nazwie ksenoestrogeny. Mogą one wbudowywać się w błonę plemników i zmniejszać ruchliwość nasienia.

Węglowodany

Częste spożywanie żywności przetworzonej, a tym samym węglowodanów prostych łatwo przyswajalnych prowadzi do wzrostu glikemii i rozwoju insulinooporności. Jest to przyczyną wzrostu stresu oksydacyjnego, który ma negatywny wpływ na jakość nasienia. Wysokie stężenie glukozy i insuliny zakłóca działanie osi podwzgórze – przysadka – gonady, która jest odpowiedzialna za regulację spermatogenezy.

Składniki mineralne

Selen jest składnikiem, który uczestniczy w przebiegu spermatogenezy. Wpływa także na prawidłową ruchliwość plemników. Niedobór selenu w diecie przyczynia się do zaniku nabłonka plemnikotwórczego, zaburzeń spermatogenezy oraz nieprawidłowego dojrzewania plemników w najądrzach. Z niedoborem selenu wiąże się morfologia plemników związana głownie z nieprawidłowym rozwojem główki i wstawki. Źródłem selenu w diecie są przede wszystkim orzechy brazylijskie. Jeden orzech pokrywa dzienne zapotrzebowanie dostarczając 55 mikrogramów selenu. Inne bogate źródła selenu to:

• sezam,
• orzechy włoskie,
• mąka pełnoziarnista,
• płatki owsiane,
• ryby (łosoś, halibut, dorsz).

Cynk uczestniczy w obronie gamet przed bakteriami i chroni chromosomy przed uszkodzeniem. Bierze także udział w procesie spermatogenezy i wpływa na ruchliwość plemników. Niedobory cynku mogą prowadzić do nieprawidłowego rozwoju męskich gruczołów rozrodczych, zaburzeń erekcji oraz do spadku jakości nasienia. Niskie poziomy spożycia cynku mogą stać się przyczyną opóźnienia rozwoju jąder, zaburzeń w produkcji testosteronu. Mogą nawet doprowadzić do zaprzestania procesu spermatogenezy. Jego podaż w diecie wraz z folianami przyczynia się do wzrostu ilości dobrych jakościowo plemników.

Kwas foliowy bierze udział w produkcji i dojrzewaniu plemników oraz w procesie metylacji materiału genetycznego.

Podsumowanie

Dieta i styl życia odgrywają bardzo istotną rolę w zaburzeniach płodności, zarówno u kobiet, jak i u mężczyzn. Właściwa podaż makroskładników i składników mineralnych w codziennej diecie ma ogromne znaczenie. Niedobory składników pożywienia, o ile nie ma możliwości dostarczenia ich z dietą, powinny być uzupełnione w postaci zaplanowanej suplementacji.

Jeśli masz problem ze zbilansowaniem swojej diety, zapraszam na konsultację.

Współpraca dietetyczna