Co kryje się pod pojęciem „spektrum autyzmu”?

W ostatnich latach toczy się wiele dyskusji, związanych ze stosowaniem odpowiedniej diety w przypadku spektrum autyzmu. Pojęciem spektrum autyzmu (ASD) określa się jednostki chorobowe, w których obserwuje się nieprawidłowości neurorozwojowe, Wyróżnia się: autyzm dziecięcy, atypowy, zespół Aspergera, a także nieswoiste całościowe zaburzenie rozwojowe. U pacjentów z tą jednostką chorobową występuje dużo charakterystycznych zachowań. Zalicza się do nich między innymi: wykonywanie powtarzających się czynności, silna potrzeba stałości otoczenia, izolacja od społeczeństwa, agresja, brak umiejętności nawiązywania kontaktów z innymi ludźmi.

Najczęściej objawy autyzmu uaktywniają się do trzeciego roku życia. Częściej występują u chłopców. Niestety jest to schorzenie nieuleczalne. Rozróżnia się autyzm wczesnodziecięcy, który objawia się u dziecka przed ukończeniem pierwszego roku życia oraz autyzm późny, występujący u starszych dzieci.

Przyczyna występujących zaburzeń neurologicznych nie została do końca poznana. W rozwoju choroby biorą udział czynniki genetyczne i środowiskowe.

Uwarunkowania środowiskowe ASD

Obecnie przyjmuje się, że wiele czynników środowiskowych ma wpływ na występowanie choroby. Zalicza się do nich między innymi: wiek matki powyżej 35 roku życia, trudny przebieg ciąży i porodu, stosowanie leków. Czynniki te wywierają niszczący wpływ na ośrodkowy układ nerwowy.

Czynniki środowiska zewnętrznego prowadzą do uaktywnienia się zaburzeń ze spektrum autyzmu pod wpływem podatności genetycznej chorego. Do czynników środowiskowych zalicza się także wrodzone infekcje wirusowe (np. cytomegalia lub wirus różyczki).

Znaczenie bariery jelitowej i zespołu jelitowo-mózgowego w zaburzeniach ze spektrum autyzmu

Zaburzeniom ze spektrum autyzmu towarzyszą dolegliwości między innymi ze strony układu pokarmowego. Chorzy skarżą się na bóle brzucha, zgagę, nudności, wzdęcia, zaparcia lub biegunki, Wśród zmian w obrębie przewodu pokarmowego obserwuje się przerost grudek chłonnych w jelicie krętym, zapalenie błony śluzowej żołądka, nacieki eozynofilowe, ropnie krypt. Udowodniono także, że funkcjonowanie jelit może ulec poprawie po wprowadzeniu diety bezglutenowej i bezkazeinowej.

Szczególne znaczenie odgrywa w tym przypadku zwiększona przepuszczalność błony śluzowej jelita. W przypadku prawidłowego działania błony śluzowej dochodzi do wybiórczego wchłaniania pokarmów, płynów i elektrolitów. Przy utracie selektywnej przepuszczalności błony więcej toksyn i drobnoustrojów przenika do organizmu, W konsekwencji tego, rozwija się przewlekły stan zapalny. U dzieci z ASD nasilają się objawy ze strony przewodu pokarmowego i ulega pogorszeniu ich zachowanie. Czynniki toksyczne przekraczają drogą krążenia barierę krew-mózg i pogarszają stan pacjentów z zaburzeniami autystycznymi.

Nadwrażliwość pokarmowa IgG-zależna u chorych z zaburzeniami ze spektrum autyzmu

Jak już wspomniano, u dzieci z ASD pochodne glutenu i kazeiny mogą przyczyniać się do zaostrzenia symptomów choroby. Po spożyciu pokarmów zawierających wymienione składniki obserwuje się zmianę zachowania u pacjentów. U dzieci z ASD obserwuje się niedobór peptydazy serynowej – enzymu uczestniczącego w procesie rozkładu kazomorfiny. Natomiast kazomorfina to produkt trawienia białka mleka krowiego – kazeiny. Wywołuje ona halucynacje, zmiany w odczuwaniu temperatury, strachu, głodu, bólu. Ponieważ jest ona kumulowana w organizmie, chorzy mogą odczuwać te symptomy po spożyciu produktów z mleka krowiego. W przebiegu choroby dochodzi także do gromadzenia się gliadomorfiny, która jest produktem rozkładu glutenu. W wyniku ich działania w organizmie kumulują się egzorfiny, które posiadają aktywność opioidopodobną. Wpływają one niszcząco na funkcjonowanie i rozwój mózgu, przez co zachowanie charakterystyczne dla spektrum autyzmu znacznie się nasila.

Opisany mechanizm pokazuje, że główną przyczyną poprawy zachowania oraz ustąpienia objawów ze strony układu pokarmowego u dzieci z ASD jest wprowadzenie diety bezglutenowej i bezkazeinowej.

Nieprawidłowy rozkład glutenu i kazeiny prowadzi do dodatkowej produkcji swoistych przeciwciał IgG łączących się z antygenem pokarmowym. Dochodzi do powstawania kompleksów immunologicznych i do rozwoju stanów zapalnych, które przy stosowaniu złej diety u dziecka przyjmują postać przewlekłą. U dzieci z ASD miana przeciwciał IgG swoistych względem glutenu i kazeiny w surowicy są bardzo wysokie.

Z obserwacji rodziców i dietetyków wynika, że każde, nawet minimalne odstąpienie od diety prowadzi do pogorszenia zachowania. Prawidłowo prowadzona dieta bezkazeinowa i bezglutenowa prowadzi do znaczącej poprawy zachowania i złagodzenia objawów choroby u niektórych chorych. Jednak nadal brak jest prawidłowo przeprowadzonych badań, które mówiłyby o skuteczności diety bezglutenowej i bezkazeinowej u pacjentów ze spektrum zaburzeń autystycznych, Koniecznie należałoby przeprowadzić w tym temacie większą liczbę badań naukowych, które oceniałyby skuteczność diety eliminacyjnej u pacjentów z ASD.

Zasady diety bezglutenowej i bezkazeinowej u dziecka ze spektrum autyzmu

Dieta eliminacyjna u pacjentów z ASD jest bardzo popularna, również w Polsce. Dlatego tak ważne jest jej prawidłowe prowadzenie, by nie dopuścić do niedoborów żywieniowych.

Gluten jest to białko pochodzenia roślinnego. Znajduje się w pszenicy, jęczmieniu, życie, orkiszu. Może występować także w owsie, ze względu na zanieczyszczenia produktów w procesie wytwarzania. Kazeina występuje we wszystkich rodzajach mleka zwierzęcego i produktów z niego otrzymywanych.

Dieta w spektrum autyzmu musi być bardzo restrykcyjna. Należy zwrócić także uwagę na gluten i kazeinę, które mogą być obecne w kosmetykach, lekach, chemii domowej, środkach higieny osobistej. Dieta powinna być prawidłowo zbilansowana. Najlepiej, aby była wprowadzona pod nadzorem dietetyka. Niestety bardzo często występuje problem z wprowadzeniem odpowiedniej wartości kalorycznej diety, ponieważ dzieci ze spektrum autyzmu często cierpią na wybiórczość pokarmową i spożywają tylko wybrane, najczęściej wysokoprzetworzone bogate w pszenicę i gluten produkty.

Należy zaznaczyć, że wprowadzenie diety eliminacyjnej nie może być postępowaniem rutynowym w przypadku dzieci z ASD. Temat ten powinien być rozpatrywany indywidualnie , a decyzja podjęta po przeprowadzeniu specjalistycznych badań. Może się zdarzyć, że pogorszenie zachowania może być następstwem spożycia również innych pokarmów, nie tylko tych zawierających gluten i mleko.

Coraz większa grupa lekarzy i dietetyków zaznacza dużą skuteczność diety eliminacyjno-rotacyjnej, opartej na wynikach testów na nadwrażliwość IgG-zależną. Dieta polega na wykluczeniu wszystkich pokarmów, na które wykazano obecność swoistych IgG w wysokich mianach u danego pacjenta.

Wykonanie tych badań jest uzasadnione u pacjentów, którzy borykają się z:

• biegunką, zaparciami, wzdęciami, gazami
• zmianami skórnymi w okolicy odbytu
• objawami refluksu żołądkowo-przełykowego
• częstymi epizodami agresywnego zachowania
• niejednolitym wzorcem snu
• alergiami pokarmowymi w wywiadzie

Podsumowanie

Dieta w spektrum autyzmu powinna być restrykcyjna. Powinna spełniać wymogi diety eliminacyjnej i rotacyjnej. Rotacja przejawia się w spożywaniu pokarmów, na które nie stwierdzono alergii, a które zalicza się do tej samej rodziny, tylko jednego dnia. Ponowna konsumpcja tych produktów może odbyć się dopiero po trzech dniach przerwy, czyli dnia czwartego i ponownie jedynie w ten jeden konkretny dzień. O przynależności produktów do poszczególnych grup w przypadku produktów roślinnych decyduje ich systematyczne pokrewieństwo, a produktów zwierzęcych – ich przynależność zoologiczna. Stosowanie rotacji zapobiega występowaniu nadwrażliwości n a produkty spożywcze, które były wcześniej tolerowane. Prawidłowo przeprowadzona dieta eliminacyjna nie jest zagrożeniem dla zdrowia – przyczynia się do właściwego odżywienia i zapewnia odpowiednią podaż składników odżywczych. Jednak takiego postępowania żywieniowego nie można zalecać jako uniwersalnej terapii u wszystkich dzieci z ASD, ponieważ tylko u pewnej grupy diagnozowana jest nadwrażliwość pokarmowa IgG zależna.